Giảm thiểu phát thải từ than đá trên toàn cầu: Thách thức lớn để đạt các mục tiêu về khí hậu

Theo một báo cáo mới của IEA, thế giới cần nhanh chóng hành động để giảm thiểu lượng khí thải carbon dioxide từ than đá trước những ảnh hưởng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu (BĐKH). Điều này đòi hỏi một chính sách kịp thời nhằm huy động đủ nguồn lực tài chính nhằm để thực thi các giải pháp về năng lượng thay thế, cũng như để đảm bảo cho quá trình chuyển đổi sử dụng năng lượng diễn ra an toàn, hợp lý và công bằng, đặc biệt là ở các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển.

Báo cáo đặc biệt của IEA – Lộ trình giảm thiểu sử dụng nguồn năng lượng từ than đá: Chiến lược cho sự thay đổi nhanh chóng, an toàn và lấy con người làm trung tâm – đã phân tích một cách toàn diện về những gì cần phải làm để giảm lượng khí thải từ than đá trên phạm vi toàn cầu. Theo đó, nếu thực hiện được các giải pháp này, thế giới sẽ có thể đạt được các mục tiêu về khí hậu, đồng thời vẫn đảm bảo phát triển kinh tế, an toàn năng lượng, cũng như giải quyết các vấn đề việc làm và xã hội có liên quan. Báo cáo cũng đề cập tới những tác động mà ngành than đá phải đối mặt trong quá trình đưa mức phát thải ròng về 0 vào năm 2025. Những tác động này có thể chính là cơ hội để giữ nhiệt độ toàn cầu không tăng quá 1,5°C – một ngưỡng quan trọng.

Những phân tích mới từ báo cáo đặc biệt cũng cho thấy, phần lớn việc tiêu thụ than đá trên toàn cầu vẫn đang diễn ra tại các quốc gia đã cam kết giảm mức phát thải về 0. Tuy nhiên, nhu cầu về than trên toàn cầu vẫn không hề suy giảm mà duy trì ổn định ở mức cao gần kỷ lục trong suốt thập kỷ qua. Nếu mọi người không hành động, lượng khí thải từ than đá sẽ khiến thế giới nóng lên hơn 1,5°C trong thời gian tới.

Giám đốc điều hành IEA, Fatih Birol cho biết: “Hơn 95% lượng tiêu thụ than đá trên thế giới bắt nguồn từ các quốc gia đã cam kết giảm lượng khí thải ròng về 0. Và trong khi các chính phủ khuyến khích sử dụng năng lượng sạch để đối phó với cuộc khủng hoảng năng lượng thông qua hàng loạt các chính sách mới thì cách thức xử lý nguồn than đá khổng lồ còn lại vẫn là một vấn đề quan trọng chưa được giải quyết.”

Tiến sĩ Birol cũng thông tin thêm: “Than đá là nguồn phát điện lớn nhất cho toàn cầu, đồng thời cũng là nguồn thải ra lượng khí CO2 nhiều nhất. Thông tin này cho thấy không chỉ các tác hại của than đá với khí hậu, mà còn cả thách thức to lớn trong việc thay thế than đá trong khi vẫn phải đảm bảo an ninh năng lượng. Báo cáo mới của IEA cũng gợi ý các giải pháp khả thi giúp các nước để vượt qua thách thức này một cách hợp lý và công bằng.”

Các lộ trình trong tương lai giúp ngành năng lượng toàn cầu tránh những tác động nghiêm trọng của BĐKH đều đòi hỏi phải nhanh chóng giảm đáng kể lượng khí thải do than gây ra. Báo cáo cũng nêu rõ rằng không một cách tiếp cận riêng lẻ nào có thể giúp giảm lượng phát thải từ than một cách hiệu quả. Theo đó, biểu đồ Chỉ số phơi nhiễm trong quá trình chuyển đổi than đá do IEA thực hiện đã nêu bật những quốc gia phụ thuộc nhiều vào than đá, khiến quá trình chuyển đổi gặp nhiều khó khăn bao gồm: Indonesia, Mông Cổ, Trung Quốc, Việt Nam, Ấn Độ và Nam Phi. Mỗi quốc gia này cần phải kết hợp nhiều giải pháp phù hợp để đối phó với vấn đề nói trên.

Hiện nay, thế giới đang có khoảng 9.000 nhà máy điện đốt than, với công suất ở khoảng 2.185 gigawatt. Thời gian hoạt động của chúng thay đổi tùy khu vực, trung bình hơn 40 năm tại Mỹ và dưới 15 năm tại các nước đang phát triển ở Châu Á. Các nhà máy công nghiệp dùng than cũng có thời gian hoạt động tương đương, và việc đầu tư vào chúng hôm nay sẽ quyết định tình hình sử dụng than đá trong ngành công nghiệp nặng trong tương lai.

Quá trình chuyển đổi này của than đá rất phức tạp do các nhà máy điện dùng than trên khắp khu vực châu Á – Thái Bình Dương có tuổi đời còn tương đối trẻ. Nếu các nhà máy này tiếp tục hoạt động với công suất hiện tại, chúng sẽ tạo ra lượng khí thải nhiều hơn tổng lượng khí thải tất cả các nhà máy đốt than từng tạo ra.

Sử dụng rộng rãi các nguồn năng lượng sạch để sản xuất điện, cùng những cải tiến trong hiệu quả sử dụng năng lượng, sẽ là chìa khóa giúp thế giới giảm lượng sử dụng than đá và khí thải toàn cầu. Nếu các cam kết về khí hậu được tuân thủ chặt chẽ, lượng khí thải từ các nhà máy đốt than sẽ giảm ⅓ từ năm 2021 đến năm 2030, trong đó 75% là do sử dụng các nguồn năng lượng mặt trời và gió. Việc duy trì các cam kết này còn giúp thế giới giảm lượng khí thải xuống 0 vào năm 2050 và hạn chế tình trạng nóng lên toàn cầu ở mức không quá 1.5 độ C.

Ngừng xây mới các nhà máy nhiệt điện cũng góp phần quan trọng để giảm lượng khí thải trên toàn cầu. Mặc dù các chính phủ đã giảm đáng kể việc phê duyệt các nhà máy điện than nhưng tình trạng khủng hoảng năng lượng hiện nay có thể khiến họ cân nhắc lại về vấn đề này. Báo cáo của IEA còn chỉ ra, khoảng một nửa trong số 100 tổ chức tài chính đã đầu tư cho các dự án liên quan đến nhà máy điện than từ năm 2010 không có bất kỳ cam kết nào nhằm hạn chế nguồn tài trợ này, và chỉ hơn 20% có những cam kết yếu ớt.

Chính phủ có thể đưa ra các gói hỗ trợ cho chủ doanh nghiệp đốt than thích ứng với quá trình chuyển đổi. Tuy nhiên, bản thân các gói hỗ trợ sản xuất năng lượng sạch chưa đủ để đẩy nhanh quá trình giảm thiểu sử dụng than. Một phần nguyên nhân là bởi, các nhà máy sử dụng than có nhiều lợi thế hơn khi chúng thường không phải cạnh tranh nhiều trên thị trường. Phân tích của IEA cũng bổ sung: chi phí tài chính bình quân khi các chủ sở hữu và người điều hành đầu tư vốn vào các nhà máy than ngoài Trung Quốc là khoảng 7%. Việc tái cấp vốn để giảm tỷ lệ này xuống 3% sẽ rút ngắn thời gian thu hồi vốn và tạo điều kiện cho ⅓ đội khai thác than toàn cầu được ngừng hoạt động trong vòng 10 năm.

Hợp tác quốc tế, hỗ trợ tài chính công và các phương án tiếp cận hợp lý nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi vì con người sẽ vô cùng cần thiết trong quá trình  giảm thiểu sử dụng than. Quá trình chuyển đổi này sẽ tạo ra hàng triệu việc làm mới trong lĩnh vực năng lượng sạch, mặc dù không chắc sẽ bù đắp đủ các công việc liên quan đến than đã mất. Tuy vậy, khai thác khoáng sản cũng có thể tạo ra nguồn doanh thu mới cho những công ty, cộng đồng còn phụ thuộc vào than.

Báo cáo đặc biệt của IEA được hoàn thành không chỉ nhờ nhờ khả năng và dữ liệu về năng lượng của Cơ quan mà còn nhờ sự trợ giúp của Nhóm tư vấn cấp cao gồm các nhà lãnh đạo trong lĩnh vực năng lượng, khí hậu và tài chính toàn cầu do Tiến sĩ Birol tập hợp hồi đầu năm. Nhóm cố vấn do Michael R. Bloomberg, Đặc phái viên của Tổng thư ký Liên Hợp Quốc về Tham vọng và Giải pháp Khí hậu, chủ trì và Arifin Tasrif, Bộ trưởng Bộ Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản của Indonesia, nước hiện đang giữ chức Chủ tịch G20, và Teresa Ribera Rodríguez, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Chuyển đổi Sinh thái và Thách thức Nhân khẩu học của Tây Ban Nha đồng chủ trì.

Michael R. Bloomberg, Đặc phái viên của Tổng thư ký Liên Hợp Quốc về Tham vọng và Giải pháp Khí hậu, đồng thời là người sáng lập Bloomberg LP và Bloomberg Philanthropies, cho biết: “Số lượng các nhà máy nhiệt điện sử dụng than đang giảm xuống, nhưng tốc độ giảm này vẫn chưa đủ để thế giới có thể giành chiến thắng trước BĐKH. Bằng cách mở rộng đầu tư vào năng lượng sạch, chúng ta có thể loại bỏ hoàn toàn các nhà máy điện than ở các nước phát triển vào năm 2030 và phần còn lại của thế giới vào năm 2040. Quá trình chuyển đổi sang sử dụng năng lượng sạch cũng giúp củng cố nền kinh tế cũng và đảm bảo sức khỏe cộng đồng. – Do đó, chúng ta cần hành động ngay lập tức. Báo cáo đặc biệt của IEA đồng thời đã đưa ra các hướng dẫn chi tiết về từng bước mà chính phủ và các chủ doanh nghiệp tư nhân (bao gồm cả các tổ chức tài chính và nhà đầu tư) có thể làm trong quá trình chuyển đổi sang sử dụng nguồn năng lượng sạch.”

Arifin Tasrif, Bộ trưởng Bộ Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản Indonesia, cho biết: “Không dễ gì để giảm lượng khí thải từ than về 0 trên quy mô lớn tại các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển, bao gồm cả Indonesia. Chúng tôi hoan nghênh và trân trọng các thông tin trong báo cáo mới của IEA, báo cáo này không chỉ chỉ ra lộ trình đáng tin cậy để giảm lượng khí thải than, mà còn tính đến cả các khía cạnh khác để chuyển đổi công bằng và hợp lý.”

Teresa Ribera Rodríguez, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Chuyển đổi Sinh thái và Thách thức Nhân khẩu học của Tây Ban Nha, cho biết: “Tây Ban Nha cam kết đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng vì an ninh khí hậu và vì nguồn cung năng lượng. Sau khi ngừng hoạt động các mỏ than vào năm 2018 và 90% công suất phát điện từ than trong bốn năm tiếp theo, Tây Ban Nha chúng tôi cam kết nỗ lực hết sức để thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng cân bằng và công bằng, đặc biệt là tại những khu vực mà người lao động còn sống phụ thuộc vào than đá. Bản báo cáo mới của IEA đã đề cập tới tất cả những vấn đề cần được ưu tiên xem xét này và bày tỏ niềm tin rằng thế giới có đủ phương tiện và khả năng để đạt được quá trình chuyển đổi an toàn và công bằng.”

(Theo IEA)

Bạn cần đăng nhập để tương tác với nội dung này: Đăng nhập.